Hægt er að gera samkomulag um að skipta ellilífeyrisréttindum með maka og þarf sú skipting að vera gagnkvæm og jöfn. Sjóðfélögum bjóðast þrjár leiðir til skiptinga á greiðslum en þær eru eftirfarandi:

• Skipting ellilífeyrisgreiðslna - samkomulag um að núþegar hafnar ellilífeyrisgreiðslur renni að hluta til maka og hluta til sjóðfélaga.
• Skipting áunninna réttinda - samkomulag um að uppsöfnuð ellilífeyrisréttindi renni að hluta til að mynda sjálfstæð ellilífeyrisréttindi fyrir maka og skerðast þá réttindi sjóðfélaga sem því nemur.
• Skipting framtíðarréttinda - samkomulag um að iðgjald sjóðfélaga renni að hluta til að mynda sjálfstæð réttindi fyrir maka og hluta til að mynda sjálfstæð réttindi fyrir sjóðfélaga.

Nánari upplýsingar og umsóknar eyðublöð um skiptingu ellilífeyrisréttinda má finna inn á vefsvæði Landssamtaka lífeyrissjóða.

Samtrygging er greidd út vegna aldurs, örorku og andláts sjóðfélaga. Í samtryggingu mynda iðgjöld ekki sjálfstæða erfanlega eign heldur veita þau ákveðin réttindi. Iðgjöldin greiðast í sameiginlegan sjóð og sumir fá meira úr honum en þeir hafa lagt til, aðrir minna, svipað og tíðkast með aðrar tryggingar. Samtrygging tryggir elli-, maka-, barna- og örorkulífeyri og eru réttindi til lífeyris óháð kyni, heilsufari, hjúskaparstöðu og fjölskyldustærð.

Til samanburðar er séreign að fullu erfanleg. Séreign getur verið frjáls séreign, bundin séreign og tilgreind séreign vegna skyldulífeyrissparnaðar og frjáls séreign vegna viðbótarlífeyrissparnaðar.

Langflestir greiða í fleiri en einn lífeyrissjóð yfir starfsævina. Ástæðuna má rekja til þess að kjara- og ráðningarsamningar kveða oft á um í hvaða lífeyrissjóð skuli greiða og því er ekki alltaf frjálst val um lífeyrissjóð. Lífeyrisréttindi tapast ekki þótt sjóðfélagi eigi réttindi í fleiri en einum lífeyrissjóði, en ekki er heimilt að flytja lífeyrisréttindi á milli lífeyrissjóða.

Langflestir lífeyrissjóðir á Íslandi hafa gert með sér samkomulag sem einfaldar umsóknarferlið til muna. Samkvæmt því þarf sjóðfélagi aðeins að sækja um útgreiðslu lífeyris hjá einum lífeyrissjóði. Sótt er um í þeim lífeyrissjóði sem greitt hefur verið mest til, eða greitt var til síðast. Sá sjóður sér svo um að senda umsókn og fylgigögn á aðra sjóði, óski sjóðfélagi eftir því.

Flestir lífeyrissjóðir á Íslandi viðhalda sameiginlegri skrá um greiðslur sjóðfélaga í lífeyrissjóði, svokallaðri nafnaskrá. Í henni kemur fram í hvaða lífeyrissjóði sjóðfélagi hefur greitt og hvenær. Nafnaskrána má nálgast á lífeyrisyfirlitum sem send eru til sjóðfélaga tvisvar á ári, en eru auk þess aðgengileg í Netbanka Arion banka.

Samkomulagið gildir aðeins um útgreiðslu lífeyrisréttinda en ekki séreignar. Sjálfur þarf sjóðfélagi að sækja um í öllum þeim séreignarsjóðum sem hann kann að eiga séreign í.

Upphæð ellilífeyris þ.e. áunnin réttindi sjóðfélaga, ákvarðast af því iðgjaldi sem greitt hefur verið til samtryggingar lífeyrissjóðs vegna hans. Áunnin réttindi fyrir greitt iðgjald ráðast af vali hans á lífeyrissjóði, samtryggingarleið og aldri hans þegar iðgjald er greitt. Ef sjóðfélagi greiðir t.d. til Frjálsa lífeyrissjóðsins frá 25-65 ára aldurs og laun sem greitt er af eru hin sömu allan tímann er miðað við að ellilífeyrir nemi að lágmarki 56% af þeim launum. Ellilífeyrir úr samtryggingarsjóði er greiddur út mánaðarlega, eftir á, til æviloka. Útgreiðslur ellilífeyris úr samtryggingarsjóði Erfanlegu leiðarinnar hefjast við 85 ára aldur, Frjálsu leiðarinnar við 70 ára aldur og Tryggingaleiðarinnar við 67 ára aldur. Athugið að heimilt er að flýta töku ellilífeyris úr öllum samtryggingarleiðum til 60 ára aldurs og að sama skapi má fresta töku ellilífeyris um 5 ár. Gildir þó ekki um samtryggingu Erfanlegu leiðarinnar, í henni er hægt aðeins hægt að flýta um 3 ár þ.e. frá 85 til 82 ára aldurs. Flýting/frestun hefur áhrif til lækkunar/hækkunar á áætluðum ellilífeyrisgreiðslum. Sjá töflu T2 í samþykktum sjóðins.

Hafi sjóðfélagi greitt iðgjald til sjóðsins í a.m.k. 2 ár á maki sjóðfélaga rétt á makalífeyri við andlát sjóðfélaga. Ef sjóðfélagi og maki hans voru með börn á framfæri sínu fyrir andlátið er makalífeyrir greiddur þar til yngsta barnið er orðið 18 ára. Jafnframt er makalífeyrir greiddur ef maki sjóðfélaga er 50% öryrki eða meira og yngri en 70 ára. Makalífeyrir er greiddur út mánaðarlega, eftir á, til eftirlifandi maka látins sjóðfélaga í a.m.k. 2 ár eftir andlát hans. Makalífeyrir er 50% af áunnum lífeyri. Athugið að ýmist er um að ræða áunnin makalífeyrisréttindi eða framreiknuð makalífeyrisréttindi.

Hafi sjóðfélagi greitt iðgjald til sjóðsins í a.m.k. 24 mánuði á undangengnum 36 mánuðum myndast réttur til barnalífeyris. Barnalífeyrir er greiddur með hverju barni sjóðfélaga undir 18 ára aldri, ef sjóðfélagi er látinn eða örorkulífeyrisþegi. Fósturbörn, stjúpbörn og kjörbörn sjóðfélaga öðlast sama rétt til lífeyris hafi þau verið á framfæri sjóðfélaga við andlát/orkutap. Ef orkutap er minna en 100% skerðist barnalífeyrir í samræmi við örorkuprósentu. Barnalífeyrir er greiddur með barni til 18 ára aldurs. Barnalífeyrir er greiddur til framfæranda barns, mánaðarlega, eftir á.

Hafi sjóðfélagi greitt iðgjald til lífeyrissjóðs í a.m.k. 2 ár og orðið fyrir tekjuskerðingu af völdum orkutapsins á hann rétt á örorkulífeyri verði hann fyrir orkutapi sem metið er 50% eða meira af starfsgetu, Örorkulífeyrir greiðist ef óvinnufærni varir í að minnsta kosti 6 mánuði, en ekki er greiddur örorkulífeyrir fyrstu 3 mánuðina sem sjóðfélagi er óvinnufær. Örorkulífeyrir er greiddur út mánaðarlega, eftir á, þar til sjóðfélagi hefur aftur öðlast vinnufærni. Ef orkutap er varanlegt er örorkulífeyrir greiddur fram að töku ellilífeyris. Sjóðfélagi á því rétt á örorkulífeyri til 70 ára aldurs samkvæmt Erfanlegu og Frjálsu leiðinni og til 67 ára aldurs samkvæmt Tryggingaleiðinni. Örorkulífeyrir hefur ekki áhrif til skerðingar á ellilífeyrisréttindum.

Bundin séreign tryggir sjóðfélaga mánaðarlegan ellilífeyri frá 70-85 ára, en þó má flýta töku bundinnar séreignar til 60 ára aldurs frá og með 1. desember 2009. Ef upphæð bundinnar séreignar er undir viðmiðunarfjárhæð getur sjóðfélagi tekið hana út í eingreiðslu hvenær sem er eftir 60 ára aldur. Viðmiðunarfjárhæð eingreiðslu er 1.412.968 kr. fyrir árið 2021. Bundin séreign er greidd út vegna aldurs og andláts sjóðfélaga, en ekki vegna örorku sjóðfélaga.

Þegar sjóðfélagi hefur náð 60 ára aldri er frjáls séreign laus til útgreiðslu. Hægt er að óska eftir mánaðarlegum eða árlegum greiðslum auk eingreiðslu. Með frjálsri séreign tryggirðu sjóðfélagi sér útgreiðslur strax eftir 60 ára aldur eða hærri útgreiðslur á fyrstu árunum eftir starfslok með því að taka hana út samhliða ellilífeyrisgreiðslum úr samtryggingu, allt eftir því hvað hentar þegar þar að kemur.

Frjáls séreign: allur viðbótarlífeyrissparnaður er frjáls séreign, einnig er hluti skyldulífeyrissparnaðar í Frjálsu og Erfanlegu leiðinni í Frjálsa lífeyrissjóðnum frjáls séreign.

Verði sjóðfélagi öryrki á hann rétt á að fá frjálsa séreign/viðbótarlífeyrissparnað greidda út með jöfnum mánaðarlegum eða árlegum greiðslum, en tekið er mið af örorkuprósentu sjóðfélaga. Útborgun getur í fyrsta lagi hafist þegar vottorð um örorku og orkutap liggja fyrir. Ekki er hægt að fá frjálsa séreign/viðbótarlífeyrissparnað útgreidda vegna endurhæfingaröroku. Ef um 100% örorku er að ræða greiðist inneignin út á 7 árum frá því að umsókn er skilað inn. Árleg útborgun lækkar og úttektartími lengist í hlutfalli við lækkun örorkuprósentu, séreign er t.d. greidd út á 14 árum frá því að umsókn er skilað inn, ef um er að ræða 50% örorku. Þegar upphæð er undir viðmiðunarfjárhæð myndast réttur til eingreiðslu og hefur örorkuprósenta þá engin áhrif. Viðmiðunarfjárhæð eingreiðslu er 1.336.888 kr. fyrir árið 2019. Vakin er athygli á því að þegar sjóðfélagi hefur náð 60 ára aldri gilda útgreiðslureglur vegna aldurs sjóðfélaga. Dæmi: Ef sjóðfélagi með 100% örorku væri 55 ára gamall þegar hann hæfi útgreiðslur myndi hann fá 5*1/7 á árunum 55/56/57/58/59, en þegar hann yrði 60 ára gæti hann óskað eftir að taka afganginn þ.e. 2/7 út í eingreiðslu ef hann óskaði eftir því.

Séreign skiptist milli erfingja eftir reglum erfðalaga, en séreign er hjúskapareign. Við andlát sjóðfélaga er séreign laus til útgreiðslu og greiðast 2/3 af heildareign til maka og 1/3 til barna hins látna. Börnin eiga rétt á útgreiðslu þrátt fyrir að eftirlifandi maki hafi leyfi til setu í óskiptu búi. Hægt er að óska eftir mánaðarlegum eða árlegum greiðslum auk eingreiðslu. Láti sjóðfélagi ekki eftir sig maka eða börn, skal séreignin renna til dánarbús sjóðfélaga, án takmarkana. Erfingjar þurfa að skila inn yfirliti um framvindu skipta, en það fæst hjá sýslumanni.

Þegar talað er um séreign hér er átt við: frjálsa séreign, bundna séreign og tilgreinda séreign vegna skyldulífeyrissparnaðar og frjálsa séreign vegna viðbótarlífeyrissparnaðar.

Viðmiðunarfjárhæð fyrir eingreiðslu séreignar breytist í hlutfalli við vísitölu neysluverðs í janúar ár hvert og er 1.412.968 kr. fyrir árið 2021. Fjárhæðin gildir um frjálsa séreign vegna örorku og bundna séreign vegna aldurs.

Það er frjálst að taka séreign út um leið og útgreiðslureglur leyfa, en almennt er ekki skattalega hagkvæmt að taka út séreign til þess eins að færa yfir á annað sparnaðarform. Ástæðan er sú að hvorki er greiddur fjármagnstekjuskattur af ávöxtun séreignar né erfðafjárskattur við fráfall. Auk þess er ekki hægt að ganga að séreign vegna fjárhagslegra skuldbindinga líkt og gildir um flestar aðrar eignir. 

Það er hins vegar skynsamlegt að skoða hvort breyta ætti um fjárfestingarleið, þ.e. flytja séreignina í áhættuminni leið, ef við á. 

Inneign getur hækkað/lækkað í samræmi við breytingu á gengi sjóðsins frá þeim degi sem sótt er um þar til útgreiðslur eiga sér stað.

Sé sjóðfélagi í Ævilínu flyst inneign hans í áhættuminnstu leiðina þ.e. í Frjálsa 3 þegar ein útgreiðsla hefur átt sér stað. Iðgjöld sem berast eftir að útgreiðsla er hafin, bókast í Frjálsa 3.

Þegar erfðaeign er flutt yfir á lífeyrissparnað erfingja er henni ráðstafað í Ævilínu samkvæmt aldri erfingja, nema erfingi hafi átt inneign fyrir í annarri fjárfestingarleið, þá er erfðaeign flutt í þá fjárfestingarleið. Hafi Ævilína verið niðurstaðan, flyst inneign hans í áhættuminnstu leiðina, þ.e. Frjálsa 3, þegar ein útgreiðsla hefur átt sér stað.

Erlendir ríkisborgarar utan EES og Bandaríkjanna / Non EEA and non USA citizens

Erlendir ríkisborgarar utan EES og utan Bandaríkjanna geta sótt um að fá iðgjöld sín endurgreidd þegar þeir flytja frá Íslandi skv. 19. gr. laga nr. 129/1997, að því gefnu að það sé ekki bannað samkvæmt milliríkjasamningum sem Ísland er aðili að.

Non EEA and non USA citizens can apply for reimbursement of their pension premiums when they move away from Iceland according to article 19. of laws number 129/1997, provided that it is permitted by international agreements.

Eyðublöð eru aðgengileg hér - Application forms are accessible here.

Erlendir ríkisborgarar innan EES og Bandaríkjanna / EEA and USA citizens

Erlendir ríkisborgarar innan EES og Bandaríkjanna geta ekki tekið út lífeyrissparnað sinn þegar þeir flytja frá Íslandi.

EEA and USA citizens cannot withdraw their pension savings when they move away from Iceland.

Nánari upplýsingar á www.tr.is. - For more information visit www.tr.is.